Suggesties om dialect te behouden
door Tineke Mols (Eindhovens Dagblad 17 maart 2007)
Helmond – Een scheurkalender, interviews met oudeen of een liederentafel, maar ook een dialectendag in ’t Speelhuis, een veiling of een Helmonds dictee. Dat waren de suggesties die op tafel kwamen tijdens de bijeenkomst van het Comité Behoud Helmonds Dialect vrijdagavond in het voormalig Carpgebouw (thans verenigingsgebouw van KSH Phileutonia) in Helmond.
Het was duidelijk dat de dertig aanwezigen en zin in hadden. DAt begon met de enthousiaste ontvangst van de nieuwe naam van het comité ‘Haw Ut Hellemonds’en de vrolijke discussie die volgde over de schrijfwijze ervan.
De vier initiatiefnemers, Michael Rieter, Jan-Pieter Klumpers, Lex Coolen en Sjef Warmerdam vertelden over het hoe en waarom van het nieuwe comité. Zij willen door middel van documentatie en presentatie het Helmonds koesteren en bewaren zodat ook het nageslacht het nog kan ‘navertellen’. Dit zou dan op een ludieke en luchtige manier maar tevens op een wetenschappelijk en serieuze wijze moeten gebeuren.
“Van de 80.000 Helmonders ‘prôt mar de helft Hellemons'”, tekende Warmerdam de situatie in onvervalst dialect. Het viertal heeft al vergevorderde plannen om op zaterdag 9 september in het Speelhuis een dialectdag te houden met cabaret, liedjes, toneel en verhalen. “Dat moet een heel afwisselende dag worden die goed in elkaar zit. Voor en door Helmonders en vooral niet elitair”, aldus Klumpers. Het zou een mooi begin zijn maar het comité wil meer en streeft zelfs naar een maandelijkse activiteit.
Volgens de initiatiefnemers bestaat er ook al een hele lijst met mensen in bijvoorbeeld de Pannehoeve, die mooie verhalen van vroeger in het dialect kunnen vertellen. “Maar over tien of twintig jaar zijn die mensen allemaal dood, dus we moeten snel aan de slag”, vonden ze. Het publiek dacht actief mee zoals een afgevaardigde van de stadsradio die het voorstel deed om die interviews dan ook maar meteen integraal uit te zenden in het programma ‘Helmonds info’. Daardoor kunnen ze ook meteen op minidisc worden vereeuwigd.
Iemand wist te vertellen dat alle Helmondse boekhandels het idee ondersteunen en mee willen helpen. De heer Martinali uit het publiek spoorde aan tot wetenschappelijk onderzoek van het Helmonds. Omdat hij ‘zônne nèèjsgierige mens was’, werd hij daarop meteen tot voorzitter gebombardeerd van een werkgroep ‘wetenschappelijke benadering’.
Praatgroepjes Haw ut Hellemonds draaien
Bron: Eindhovens Dagblad 31 maart 2008
Helmondse scheurkalender
Op 8 september 2007 was de eerste aflevering van het Helmonds dictee van het comité Haw Ut Hellemonds. Dit comité is ook initiatiefnemer van een nieuw fenomeen, namelijk de Helmondse scheurkalender. Het Regionaal Historisch Centrum Eindhoven heeft hiervoor de historische afbeeldingen verzorgd.
Er is gekozen voor een thema-opzet. Ieder thema komt op dezelfde dag van de week terug. Die thema’s lopen van moderne foto’s op zondag, oud nieuws op maandag, Helmonds dialect op dinsdag, straatnamen op woensdag, gedichten op donderdag, bekende Helmonders op vrijdag tot oude advertenties op zaterdag.
De scheurkalender laat op 6 augustus een foto zien van de Hulsbosstraat. Je kunt je nauwelijks voorstellen dat de foto midden in de stad genomen is. Er is geen bestrating. Waar de karren rijden is een kaal pad en waar geen karren rijden, groeit het gras. Verderop in de straat zie je twee vrouwen in kleding van een eeuw geleden. De foto op de ansichtkaart is genomen rond 1900. Uit de scheurkalender leert u dat de naam Hulsbosstraat voor het eerst genoemd wordt in het gemeenteverslag van 1909. Dat lijkt in tegenspraak met elkaar, maar is het niet. Vaak had een straat in het spraakgebruik al lang een naam, voor de gemeente die naam officieel vaststelde. Wist u dat de straat genoemd is naar een huis met die naam, dat in 1703 door de heer van Helmond werd gekocht en werd ingericht als boerderij?
‘Hellemonds’-evenement in 2012
Bron: Eindhovens Dagblad 28 november 2011
HELMOND – In 2012 wil Haw Ut Hellemonds een ‘Hellemonds’-evenement houden in de stad. Hoe dat er uit gaat zien en hoe lang het gaat duren, kunnen de initiatiefnemers nu zelf nog niet zeggen.
Volgens voorzitter Michael Rieter van Haw Ut Hellemonds kan het evenement variëren van een weekend tot een maand, maar de organisatie mikt op minimaal een week. Het is volgens Rieter de bedoeling dat veel anderen hun steentje bijdragen. Met het ‘Hellemonds’-evenement viert het in 2007 opgerichte Haw Ut Hellemonds zijn eerste lustrum. Haw Ut Hellemonds maakt zich sterk voor het behoud van het Helmondse dialect. Ideeën die Haw Ut Hellemonds nu al heeft voor het evenement zijn een Helmondkwis, een meezingfestijn, een toneelstuk of musical en een rapbattle. Om zoveel mogelijk ideeën te verzamelen en medewerking te verkrijgen houdt Haw Ut Hellemonds op donderdag 8 december een informatie-avond in het verenigingsgebouw van Koninklijke Stadsharmonie Phileutonia aan de Kanaaldijk NW 27 in Helmond. De avond begint om 20.00 uur.
Eerste dialect-tiendaagse in Helmond
Bron: Eindhovens Dagblad 1 augustus 2012
Het festival begint op vrijdag 7 september en duurt tot zondag 16 september. Films, een talkshow, het dictee, een toernee langs bejaardenhuizen, een smartlappenavond, een rapbattle en een quiz; bij alles zal de voertaal Helmonds zijn.
Het initiatief van de tiendaagse komt van het comité Haw ut Hellemonds. Dit comité, dat probeert het dialect te promoten, viert dit jaar het eerste lustrum. De gemeente Helmond heeft jaarlijks een subsidie beschikbaar voor de promotie van volkscultuur. Deze 15.000 euro gaat dit jaar naar de Haw ut Hellemonds Wèk.
Laatste weekend Hellemonds Dialecttiendaagse
Bron: Eindhovens Dagblad 15 september 2012
HELMOND – De dialect 10-daagse Haw ut Hellemonds is zijn laatste weekend ingegaan. De weekmarkt is zaterdag tussen 08.00 en 16.00 uur het toneel voor dialectsprekers.
Marktkooplui en publiek worden uitgedaagd Helmonds te praten en straatartiesten zwerven tussen de marktkramen om met Helmondse tongval de aandacht te vestigen op het dialectenfestival.
Voor de Hellemondse proathoek op het 0492podium op de Markt was zaterdag aan het begin van de middag geen belangstelling. Hier en daar prezen marktkooplui hun artikelen in het Helmonds aan. En in de wandelgangen tussen de kraampjes werd door de marktbezoekers onder elkaar vaak Helmonds gesproken. Maar dat is eigenlijk elke zaterdag zo.
Haw ut Hellemonds is vandaag nog terug te vinden in het EDAH-museum, het Filmhuis en de Gavioliozaal. In deze zaal aan de Torenstraat begint vanavond om 20.00 uur ‘Hellemond drèèjt dur’, geïnspireerd op de Wereld draait door.
Ook zondag duikt Haw ut Hellemonds nog op in de stad, onder meer op Festival Impact en het Caratpaviljoen in stadswandelpark De Warande.
Zevertéjater bewijst: Helmonds is nog niet ‘douwd’
HELMOND – Dat Louis van der Werff een stevig potje kan zeveren, het is ook Sonja Adriaansen (beiden zijn bestuurslid van Haw ut Hellemonds) niet ontgaan: ‘Zunne smoel zit veur, maar hai lult oit zunne nek’.
En da’s een eigenschap die wel meer authentieke ‘Hellemonders’ delen. Goed van de tongriem gesneden, recht voor z’n raap. Zo kun je de meeste ‘kattemeppers’ wel typeren. Oftewel – zoals de supporters van Helmond Sport graag zeggen – ze hebben een ‘grauwte smoel en ginne skrik’.
Het Helmonds dialect dan ook nog eens doorspekt is met kenmerkende rauwe klanken en een geheel eigen vocabulaire heeft, is voor het comité Haw ut Hellemonds reden genoeg om zich sterk te maken voor het behoud van het oh zo herkenbare taaltje. En het jaarlijkse Zevertéjater in De Fonkel is bij uitstek zo’n aangelegenheid waar alle bijzonderheden van het Helmonds in de verf gezet worden. Smakelijke grappen door en over bekende Helmonders worden zaterdagavond op het publiek afgevuurd.
Ex-tonprater Theo van Gerwen – Aarle-Rixtelnaar, maar bepaald geen onbekende in het Helmondse – doet een stevige duit in het zakje met een anekdote over ‘De Gloeiende’, die bij Petrus aanklopt en zowaar ook nog de hemelpoort buitmaakt. Schatergelach galmt door de grote zaal van De Fonkel. Het bewijst wel, genoeg markante personen in Helmond.
Als de liefde voor Helmond en het Helmonds dan ook nog kan worden doorgegeven aan de jongere generaties, is het voor Haw ut Hellemonds helemaal mooi meegenomen. En jonge aanwas van Helmonds-sprekers is ook bittere noodzaak voor het behoud van het dialect, beseft bestuurslid Jan-Pieter Klumpers.
Ouder publiek
In dat licht bezien is het voor Haw ut Hellemonds een jammerlijke vaststelling dat het Zevertéjater toch vooral een ouder publiek trekt. Wat overigens niet wegneemt dat het stormloopt. De ruim tweehonderd beschikbare kaarten waren in no-time verkocht. Stuk voor stuk dus aan bezoekers die het Helmonds wel kunnen waarderen. Haw ut Hellemonds slaat er munt uit. Met name de onderzetters met Helmondse woorden als ‘toot’ (gezicht) en ‘joong’ (kinderen) gaan als zoete broodjes over de toonbank, vertelt verkoopster Rosemarie Rossou trots. Ook Marja Ruster (geboren op de plek waar nu De Fonkel staat) tikt er een op de kop. Haar drie broers en evenveel zussen wonen niet meer in Helmond, maar wanneer die op bezoek komen neemt Ruster ze mee op fietstocht. En dan merkt ze alle veranderingen. ,,Zo veel gebouwen zijn hier opgeknapt.’’
Niet alleen het stadsgezicht verandert, ook de demografie. Klumpers: ,,Neem nu de aanwas van buitenaf in Brandevoort. Helmond is continu in beweging.’’ Verdrijft dat het originele Helmonds? Klumpers is reëel. ,,Taal verandert mee. Je kunt er sentimenteel om doen, maar taal is altijd veranderlijk.’’ Toch heeft het ‘Hellemonds’ nog vele fans. En daarvoor hoef je niet uit het Haagje of ‘d’n Olliemeulen’ te komen. Zo merkt presentatrice Sonja Adriaansen aan het begin van de avond op dat er ook mensen ‘oit Boakel’ van de partij zijn. Maar kunnen die het Helmonds écht kopiëren? ,,Nee’’, is Klumpers stellig. ,,Dat moet er echt met de paplepel zijn ingegoten.’’
Algemeen Brabants
Bij een enkeling bot het dialect wellicht met de tijd af. Stadskunstenaar Thomas Pieters’ wieg stond weliswaar om de hoek bij het Speelhuis, maar de muzikant is al zo lang weg uit Helmond dat hij eerder een soort ‘algemeen Brabants’ zingt. Dat neemt niet weg dat zijn liefde voor de textielstad diep zit. Die uit hij tijdens het Zevertéjater met enkele lofliedjes. Het toont ook dat het evenement niet langer een verkapte kletsavond is, maar een show met een divers theateraanbod.
Toch is Helmonds bij uitstek een dialect met veel humor. Een taaltje dat goed scoort in de kletston, wat de winst in het KeieKletstoernooi door Helmonder Rob Bouwman wel bewijst. Uiteraard is hij er ook weer als ‘de Taxichauffeur’, zijn bekroonde typetje. De roemruchte familie Klokgieters speelt in dat verhaal een prominente rol.
Die stammen uit het Haagje. Louis van der Werff (ook met vertellingen op de bühne) leerde daar het échte Helmonds. Daar is hij de bewoners nog altijd dankbaar voor, laat hij het publiek weten. De avond bewijst wel: het Hellemonds is nog lang niet ‘douwd’.